Literatura fachowa o monstrach

Cały świat ze swą różnorodnością stworzenia jawi się nam jako otwarta księga, z której można czerpać, poznawać, doświadczać. Człowiek obserwując świat, szczególnie ten obcy, „zza miedzy” niejednokrotnie zobaczył coś innego, odmiennego, obcego. Coś takiego, z czym nie spotkał się do tej pory. Opowiedział komuś, ten coś tam dodał od siebie.. z ust do ust… i jest monstrum jak się patrzy!

Skąd mamy czerpać wiedzę o średniowiecznych monstrach? Oczywiście z tekstów źródłowych: traktatów, encyklopedii, bestiariów, fizjologów itp.

Biblia - sygn. 824 II Cim Saf

Biblia również nie pomija tego tematu. Przykłady? Jest ich wiele. Poniżej podam kilka (cytaty za Biblią Tysiąclecia):

Rdz 1, 20-21

Potem Bóg rzekł: «Niechaj się zaroją wody od roju istot żywych, a ptactwo niechaj lata nad ziemią, pod sklepieniem nieba!» Tak stworzył Bóg wielkie potwory morskie i wszelkiego rodzaju pływające istoty żywe, którymi zaroiły się wody, oraz wszelkie ptactwo skrzydlate różnego rodzaju.

W piątym dniu stwarzania Bóg powołał do życia istoty żywe latające i pływające, w tym i potwory morskie.

Ps 104(103), 24-26

Jak liczne są dzieła Twoje, Panie!

Ty wszystko mądrze uczyniłeś:

ziemia jest pełna Twych stworzeń.

Oto morze wielkie, długie i szerokie,

a w nim jest bez liku żyjątek

i zwierząt wielkich i małych.

Tamtędy wędrują okręty,

i Lewiatan, którego stworzyłeś na to,

aby w nim igrał.

Ps 74(73), 14 Ty zmiażdżyłeś łby Lewiatana,

wydałeś go na żer potworom morskim.

1Mach 11,56

Tryfon zaś zawładnął bestiami i zdobył Antiochię.

W przypisie czytamy, że bestie te to… słonie.

Dn 7, 2-8

Daniel więc powiedział: «Ujrzałem swoją wizję w nocy. Oto cztery wichry nieba wzburzyły wielkie morze. Cztery ogromne bestie wyszły z morza, a jedna różniła się od drugiej. Pierwsza podobna była do lwa i miała skrzydła orle. Patrzałem, a oto wyrwano jej skrzydła, ją zaś samą uniesiono w górę i postawiono jak człowieka na dwu nogach, dając jej ludzkie serce. A oto druga bestia, zupełnie inna, podobna do niedźwiedzia, z jednej strony podparta, a trzy żebra miała w paszczy między zębami. Mówiono do niej: "Podnieś się! Pożeraj wiele mięsa!" Potem patrzałem, a oto inna [bestia] podobna do pantery, mająca na swym grzbiecie cztery ptasie skrzydła. Bestia ta miała cztery głowy; jej to powierzono władzę. Następnie patrzałem i ujrzałem w nocnych widzeniach: a oto czwarta bestia, okropna i przerażająca, o nadzwyczajnej sile. Miała wielkie zęby z żelaza <i miedziane pazury>; pożerała i kruszyła, depcąc nogami to, co pozostawało. Różniła się od wszystkich poprzednich bestii i miała dziesięć rogów. Gdy przypatrywałem się rogom, oto inny mały róg wyrósł między nimi i trzy spośród pierwszych rogów zostały przed nim wyrwane. Miał on oczy podobne do ludzkich oczu i usta, które mówiły wielkie rzeczy.

Bestie te pojawiają się w wizjach Daniela. A w przypisie do niniejszego fragmentu czytamy, iż zwierzęta fantastyczne są ulubionym motywem w kanonicznych i apokryficznych pismach tego rodzaju.


Wiele informacji o różnorodnych monstrach znajdziemy w encyklopediach.

Encyklopedia 

[gr. egkýklios ‘tworzący krąg’, ‘całkowity’, paideía‘wykształcenie’]

Wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia ogólna, uniwersalna, powszechna) lub jednej dziedziny, dotyczące jednej epoki, jednego terytorium itp. (encyklopedia specjalistyczna, tematyczna), w układzie alfabetycznym lub rzeczowym.

Żródło: encyklopedia.pwn.pl

W tym miejscu muszę wspomnieć o encyklopedycznym dziele Pliniusza Starszego (ur. ok. 23 r., Novum Comum, zm. 24 VIII 79 r., okolice Wezuwiusza) Historia naturalna złożonego z 37 ksiąg, zawierającego m.in. opis przyrody żywej i nieożywionej. Nazwisko autora cytowane jest do dzisiaj, a  jego dzieło to było ważnym źródłem informacji aż do czasów odrodzenia.

Etymologiarum Izydora z Sewilli, XII w.,
fol. 125r. Wstęp do Księgi XIX;
 Rps BOZ 23

Etymologiarum sive Originum libri XX – zawiera systematycznie uporządkowaną encyklopedyczną wiedzę z różnych dziedzin. Autor grupuje wiadomości w następujących księgach:

I           De Grammatica

II         De Rhetorica et Dialectica

III        De Mathematica

IV        De Medicina

V         De Legibus et Temporibus

VI        De Libris et Officiis Eclesiasticis

VII       De Deo, Angelis et Sanctis

VIII      De Ecclesia et Sectis

IX        De Linguis, Gentibus, Regnis, Militia, Civibns, Affinitatibus

X         De Vocabulis Liber

XI        De Homine et Portentis

XII       De Animalibus

XIII      De Mundo et Partibus

XIV      De Terra et Partibus

XV       De Aedificiis et Agris

XVI      De Lapidibus et Metallis

XVII    De Rebus Rusticis

XVIII   De Bello et Ludis

XIX      De Navibus, Aedificiis et Vestibus

XX       De Mensis

Twórcą tego dzieła był Izydor z Sewilli, łac. Isidorus Hispalensis (ur. ok. 560 w Kartagenie, zm. 4 kwietnia 636 w Sewilli) – średniowieczny teolog i encyklopedysta; arcybiskup Sewilli, święty Kościoła katolickiego, doktor Kościoła.

Liber de natura rerum

Encyklopedia Liber de natura rerum powstała w latach 1230 – 1245. Autor zgromadził tu wiedzę z zakresu historii naturalnej swoich czasów: z zakresu antropologii, zoologii, botaniki, mineralogii, astronomii, astrologii i meteorologii. Powstałe dzieło spisane było przez kaznodzieję i teologa i służyć miało kaznodziejom i duchownym.

Encyklopedia powstała w dwóch wersjach: w ok. 1228r. składała się z 19 ksiąg i w ok. 1244 r. zawierała 20 ksiąg.

Twórcą tej średniowiecznej encyklopedii był Thomas z Cantimpré  łac . Thomas Cantimpratensis  (ur.1201r. w  Bellingen k/Brukseli– zm.15 maja 1272) kapłan obrządku rzymsko-katolickiego, profesor filozofii i teologii, kaznodzieja, średniowieczny pisarz.

Inne  średniowieczne encyklopedie:

·        De rerum naturis (O naturze rzeczy), De Universo (spisana w latach 842 – 847r) to encyklopedia zawarta w 22 księgach, obejmująca szeroki zakres tematów. Oparta na Etymologiach Izydora z Sewilli.

Autor:  Hrabanus Maurus (ur. ok. 780r., zm. 856r.) - opat Fuldy i arcybiskup Moguncji, teolog. W 802 r. przebywał w Tours studiując teologię i sztuki wyzwolone, pod kierunkiem Alcuina.

·        De proprietatibus rerum z 1240 r. - obejmuje zagadnienia z zakresu teologii, filozofii, medycyny, astronomii, chronologii, zoologii, botaniki, geografii i mineralogii.

Cytuje dzieła wielu pisarzy, m.in.: Arystotelesa, Hipokratesa, Pliniusza , Augustyna , Boecjusza, Izydora z Sewilli.

Autor: Bartłomiej Anglik (Bartholomeus Anglicus, Bartholomaeus z Glanville) (ok. 1203–1272) –profesor teologii, franciszkanin.